یکی از انواع فرسایش های آبی که به تخریب اراضی و بر هم خوردن تعادل در پهنه های منابع طبیعی منجر می شود، پدیده ی فرسایش خندقی است. تخریب اراضی کشاورزی حاصلخیز، بر هم خوردن منظر زمین و تعادل اکولوژیک و به مخاطره افتادن منابع زیستی، پژوهش در زمینه ی فرسایش خندقی در شهرستان دره شهر را گریز ناپذیر و الزامی می سازد. بنابراین، این پژوهش به منظور ارزیابی تاثیر ویژگی های فیزیکی شیمیایی خاک بر گسترش خندق در شهرستان دره شهر استان ایلام انجام شد. در همین راستا، ابتدا منطقه را به 12 واحد کاری تقسیم کردیم، سپس در هر واحد کاری سه تکرار و در نهایت تعداد 36 خندق در پهنه ی خندقی دره شهر در استان ایلام انتخاب شد. سپس خصوصیات هندسی و فیزیکی شیمیایی خاک خندق ها با استفاده از عکس های هوایی، نقشه های رقومی مربوطه و عملیات میدانی مشخص شد. برای تعیین میزان اثرگذاری این عوامل بر هر یک از مشخصات ژیومتری خندق و رابطه بین متغیرهای وابسته و مستقل، از رگرسیون چند متغیره استفاده شد. نتایج نشان داد که میزان شوری، نسبت سدیم قابل جذب و سدیم محلول دارای بیشترین ضریب تاثیر و به ترتیب معادل 43/3، 55/7 و 95/3 است و بیشترین نقش را در گسترش طول خندق ایفا می کند. حال آنکه مواد آلی و مجموع کلسیم و منیزیم چون نقش چسبندگی و فولکوله کردن خاک را برعهده دارند، مانع از گسترش خندق می شوند. همچنین بر اساس مدل گسترش سطح مقطع، میزان نسبت سدیم قابل جذب (41/3)، سدیم تبادلی (87/2) و گچ (2074) بیشترین ضریب تاثیر را در افزایش سطح مقطع دارد. مجموع کلسیم و منیزم (36/0-) و مواد آلی (097/0-) نیز بیشترین نقش را در مهار ابعاد خندق و جلوگیری از گسترش آن ایفا می کنند.

لجن فاضلاب مقدار نسبتا زیادی مواد آلی و املاح دارد که بر خصوصیات  فیزیکی و شیمیایی خاک تاثیر می گذارد و در صورت استفاده بهینه می تواند به عنوان یک کود ارزان قیمت مورد استفاده قرار گیرد. در ایران مطالعات در زمینه تاثیر لجن فاضلاب بر خواص شیمیایی خاک تا حدودی انجام گرفته است ولی تحقیقات بر روی خواص فیزیکی خاک اندک است. در این پژوهش به منظور بررسی تاثیر تجمعی لجن فاضلاب بر هدایت هیدرولیکی، جرم مخصوص ظاهری، پایداری خاکدانه، نفوذ آب در خاک، EC و pH خاک، آزمایشی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با هفت تیمار (صفر، 5/22×1, 5/22×2, 5/22×3, 45×1, 45×2 و 45×3 تن در هکتار لجن فاضلاب) در سه تکرار به مدت سه سال انجام گرفت. پس از اعمال تیمار ها در سال سوم، خواص فیزیکی و شیمیایی خاک اندازه گیری گردید. با افزایش سطح لجن، هدایت هیدرولیکی اشباع خاک، نفوذپذیری، پایداری خاکدانه و EC خاک افزایش و وزن مخصوص ظاهری کاهش یافت. همبستگی معنی داری بین مقدار لجن و خصوصیات فیزیکی وجود داشت. در تجزیه به عامل ها، مقدار لجن و کلیه خصوصیات فیزیکی خاک با ضرایب بالا در عامل اول یعنی عامل خواص فیزیکی که بیش از 71 درصد واریانس را توجیه می کند، حضور یافتند که نشان دهنده تاثیر زیاد لجن بر خواص فیزیکی خاک بود. در عامل دوم که عامل pH یا عامل خصوصیات شیمیایی خاک است، فقط pH دارای ضریب بالا بود. عامل دوم 17 درصد از واریانس موجود را توجیه نمود و هیچ رابطه ای با خواص فیزیکی خاک نشان نداد.

به منظور بررسی اثر کاربرد ورمی کمپوست بر برخی خواص فیزیکی و شیمیایی خاک شامل جرم مخصوص حقیقی (rs)، جرم مخصوص ظاهری (rb)، تخلخل (f)، ظرفیت نگهداشت آب خاک (S)، رطوبت در نقاط ظرفیت زراعی (FC) و پژمردگی دائم (PWP)، میزان آب قابل دسترس (AWC)، pH، هدایت الکتریکی (EC) و کربن آلی (OC)، آزمایشی در قالب طرح کرت های خرد شده با پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار انجام شد. تیمارهای کودی در کرت های اصلی و سال های اعمال این تیمارها در کرت های فرعی قرار گرفتند. تیمارهای کودی به عنوان فاکتور اصلی در شش سطح (T1=شاهد، T2=کود شیمیایی، T3=20 تن ورمی کمپوست در هکتار، T4=20 تن ورمی کمپوست در هکتار+1.2  تیمار T2، T5=40 تن ورمی کمپوست در هکتار+1.2 تیمار T2 و T6=40 تن ورمی کمپوست در هکتار) و سال های اعمال این تیمارها به عنوان فاکتور فرعی در سه سطح به صورت A=یکسال، B=دو سال متوالی و C=سه سال متوالی کود دهی بود. نتایج به دست آمده از این آزمایش نشان داد که کاربرد ورمی کمپوست به صورت معنی داری سبب بهبود تمامی خصوصیات فیزیکی و شیمیایی شد. نتایج بیانگر آن است که خصوصیاتی مانند FC، PWP، AWC، pH، OC و EC در تیمارهای سال های مصرف کود دارای اختلاف معنی دار با شاهد بودند و آثار متقابل تیمارهای کودی و سال های مصرف آنها نیز در مورد rs، FC، EC و OC تاثیر معنی دار داشت و در سایر موارد فاقد اختلاف معنی دار بود.

قارچ­های میکوریز آربوسکولی(AMF) در همزیستی با ریشه گیاهان به جذب بیشتر فسفر و افزایش رشد و نمو گیاهان کمک می­کنند. هدف از این پژوهش تعیین همبستگی جمعیت و تنوع قارچهای میکوریزآربوسکولی با ویژگی­های فیزیکی وشیمیایی خاک، در مزرعه های گندم استان کهگیلویه و بویراحمد در جنوب غربی ایران، بود. مواد و روشها: سی مزرعه گندم این استان در نزدیکی زمان برداشت محصول بازدید شدند و از ریزوسفر و اندام­های هوایی آن­ها نمونه ­برداری شد. هاگهای AMFبه روش الک سوسپانسیون ریزوسفر در آب و سانتریفیوژ کردن در محلول سوکرز جداسازی شدند. جمعیت هاگ این قارچها شمارش شدند. درصد کلنیزاسیون طول ریشه توسط این قارچها در هر نمونه محاسبه شد. خصوصیات ریخت­شناسی هاگهای جداسازی شده مطالعه شدند و اطلاعات جمع­آوری شده، با توصیفهای AMF مقایسه و قارچ­های حاضر در هر نمونه شناسایی شدند. بافت، pH خاک ، فسفر خاک و موجود در گیاه تعیین شدند و ضریب همبستگی بین جمعیت و تنوع AMFبا این خصوصیات فیزیکی و شیمیایی خاک و گیاه محاسبه شدند. یافته­ ها: پانزده قارچ میکوریز آربوسکولی، متلعق به 9 جنس : Acaulospora ، Archaeospora ، Entrophospora ، Gigaspora ، Rhizoglomus ، Claroideumglomus ، Funeliformis ، Septoglomus و Scutellospora شناسایی شدند. تنوع این قارچ­ها در نمونه ­ها (5-) 9/2 (-2) و F. mosseae با فراوانی 90 درصد گونه غالب بود. جمعیت این قارچ­ها با pH خاک همبستگی منفی ولی با فسفر محلول خاک و فسفر گیاه همبستگی مثبت داشت. تنوع این قارچ­ها نیز با فسفر محلول خاک همبستگی مثبت داشت. بین میزان شن در خاک و درصد کلنیزاسیون ریشه­­ها همبستگی مثبت وجود داشت. نتیجه­ گیری: قارچهای میکوریز آربوسکولی در خاکهای با بافت سبک، pH کمتر همراه با مقادیر کم فسفر محلول و ماده آلی جمعیت و تنوع بیشتری دارند. همبستگی مثبت جمعیت این قارچ­ها با فسفر گیاه حاکی از سودمندی آنها برای گیاه است.

بخش عمده کشور ایران در مناطق خشک و نیمه خشک واقع شده است که از جمله ویژگی های آن بی نظمی های بارش و توزیع نامناسب زمانی و مکانی آن، سیل، خشکسالی، فرسایش خاک و بیابان زایی است. بنابراین با این وضعیت کمبود آب علاوه بر تاثیر بر اراضی کشاورزی تاثیر زیادی بر منابع طبیعی دارد. امروزه در اکثر نقاط جهان جهت تامین آب، بهبود حاصل خیزی خاک، جلوگیری از فرسایش و سیل علاوه بر آبخیزداری اقدام به تغذیه مصنوعی، پخش سیلاب و آبخوانداری می شود که تاثیرهای مثبت آن همواره مورد تایید قرار گرفته است. در این پژوهش آثار اجرای پخش سیلاب بر برخی ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک مانند میزان مواد آلی، ازت، پتاسیم، فسفر، درصد رس، سیلت، شن، اسیدیته و هدایت الکتریکی انجام گرفت. نتایج این پژوهش نشان داد که مقادیر ازت، فسفر، پتاسیم، ماده آلی و رس در منطقه پخش سیلاب افزایش معنی داری داشته است و مقادیر اسیدیته، شوری، سیلت و شن تغییری نداشته است. پخش سیلاب سبب حاصل خیزی خاک شده است. بنابرین ادامه اجرای این گونه طرح ها مورد تاکید قرار می گیرد.

تخریب خاک یکی از مهم ترین مسائل پیش روی بشر است که بر کیفیت خاک اثر می گذارد. از آنجایی که تغییر در کاربری اراضی بر ویژگی های خاکی دخیل در کیفیت خاک موثر است، این پژوهش با هدف بررسی اثر کاربری اراضی بر برخی ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک انجام شد. آزمایش در 25 نقطه واقع در یک شبکه نسبتاً منظم با فواصل 5×5 متر (حدود 400 متر مربع)[H1] در هر یک از سه کاربری زراعت معمولی، زراعت یونجه و باغ در منطقه باجگاه در استان فارس انجام و نمونه خاک از عمق صفر تا 20 سانتی متری هر نقطه برداشت شدنمونه ها هوا خشک و از الک دو میلی متری عبور داده و برخی ویژگی های فیزیکی و شیمیایی اندازه-گیری شدند. میزان رس، بعد فراکتال، سدیم، پتاسیم و منیزیم محلول، نسبت جذب سدیم و ظرفیت تبادل کاتیونی در خاک کاربری زراعت یونجه در مقایسه با کاربری زراعت معمولی به طور معنی داری به ترتیب به میزان 9/15%، 05/1%، 1/70%، 1/50%، 5/36%، 5/69%و 9/12% کاهش یافت. درحالی که میزان شن، سیلت، قابلیت هدایت الکتریکی عصاره اشباع، کلسیم محلول و کربنات کلسیم معادل در خاک کاربری زراعت یونجه در مقایسه با زراعت معمولی به طور معنی داری به ترتیب به میزان 8/32%، 85/8، 4/37%، 7/29% و 15% افزایش یافت. تفاوت معنی داری بین میانگین چگالی ظاهری (به ترتیب با مقادیر 24/1 و 27/1 گرم بر سانتی متر مکعب)، رطوبت اشباع (28/0 و 27/0 سانتی متر مکعب بر سانتی متر مکعب)، شاخص پایداری ساختمان (54/2% و 52/2%)، پ-هاش (03/8 و 03/8)، ماده آلی (44/2% و 39/2%)و توانایی ترسیب کربن (352 و 352 تن در هکتار) در خاک کاربری های زراعت معمولی و یونجه مشاهده نشد. تغییر کاربری از زراعت معمولی به باغ سبب کاهش معنی دار سیلت، رس، بعد فراکتال، رطوبت اشباع، پ هاش و ظرفیت تبادل کاتیونی به ترتیب به میزان 36/3%، 8/34%، 46/2%، 07/%6، 0/1 و 7/16% شد. درحالی که تغییر کاربری مذکور سبب افزایش معنی دار میزان شن، شاخص پایداری ساختمان، قابلیت هدایت الکتریکی عصاره اشباع، ماده آلی، توانایی ترسیب کربن، سدیم، پتاسیم و کلسیم محلول، نسبت جذب سدیم و کربنات کلسیم معادل به ترتیب به میزان 404%، 5/83%، 8/68%، 7/53%، 1/57%، 107%، 7/65%، 7/58%، 81% و 3/33% شد. تفاوت معنی داری بین چگالی ظاهری و منیزیم محلول خاک در اثر تغییر کاربری از زراعت معمولی به باغ مشاهده نشد. به طور کلی بسیاری ویژگی های مؤثر بر کیفیت خاک تحت تأثیر تغییر کاربری اراضی قرار گرفت. بنابراین مدیریت مناسب اراضی برای حفاظت از منابع خاک ضروری می باشد.

فرسایش پذیری خاک بیانگر سهولت جداشدن ذرات خاک و انتقال آنهاست. این عامل ممکن است تحت تاثیر ویژگی های مختلف فیزیکی و شیمیایی خاک قرار گیرد. به منظور بررسی تاثیر ویژگی های فیزیکوشیمیایی بر فرسایش پذیری در خاک های آهکی، این پژوهش در شهرستان هشترود واقع در جنوب استان آذربایجان شرقی طی سال 1384 انجام گرفت. خاک منطقه عمدتا با بافت لومی رسی و دارای حدود 13 درصد آهک است. برای انجام پژوهش محدوده ای از زمین های کشاورزی دیم به مساحت 900 کیلومتر مربع انتخاب و به 36 شبکه منظم مربعی شکل جدا گردید. در هر شبکه 3 تکرار کرت واحد با فاصله 1.2 متر ایجاد شد. ویژگی های فیزیکوشیمیایی شامل شن، سیلت، رس، سنگریزه، ماده آلی، آهک، پتاسیم، پایداری خاکدانه و نفوذپذیری در خاک کرت ها اندازه گیری شد. مقدار فرسایش پذیری از نسبت مقدار فرسایش بر مقدار عامل فرسایندگی باران به دست آمد. بر اساس نتایج، میانگین مقدار فرسایش و فرسایش پذیری خاک به ترتیب 1.868932 تن در هکتار در سال و 0.004258 تن ساعت در مگاژول میلی متر بود. بین فرسایش پذیری خاک با شن، شن درشت، سیلت، ماده آلی، آهک، پایداری خاکدانه و نفوذپذیری خاک همبستگی معنی دار وجود داشت. سیلت برخلاف سایر ویژگی ها اثری مثبت بر فرسایش پذیری گذاشت. همبستگی بین فرسایش پذیری خاک با رس، سنگریزه و پتاسیم معنی دار نبود. نتایج اثر ویژگی های فیزیکوشیمیایی بر فرسایش پذیری با روش تجزیه مولفه های اصلی نشان داد که در خاک های آهکی مورد بررسی، فرسایش پذیری خاک عمدتا تحت تاثیر نفوذپذیری، رس و آهک قرار می گیرد. این ویژگی ها اثر کاهشی معنی دار (P<0.001 و R2=0.84) بر فرسایش پذیری خاک داشتند.

لجن فاضلاب یکی از منابع مهم مواد آلی، نیتروژن، فسفر و دیگر مواد غذایی است که با مدیریت مناسب می تواند به عنوان یک کود آلی در بهبود و باروری خاک مورد استفاده قرار گیرد. در این تحقیق به منظور بررسی تأثیر لجن فاضلاب بر عملکرد دو رقم گندم سیوند و روشن و برخی ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک، آزمایشی در قالب طرح کاملا" تصادفی به صورت فاکتوریل با سه تکرار و سه سطح لجن (صفر، 60 و 120 گرم بر کیلوگرم خاک) در گلخانه تحقیقاتی دانشگاه یزد اجرا گردید. نتایج نشان داد که کاربرد لجن فاضلاب در مقایسه با تیمار شاهد باعث افزایش معنی دار سطح برگ، وزن خشک اندام هوایی، تعداد دانه و وزن کل دانه دو رقم مورد مطالعه شد، اما ارتفاع گیاه رقم روشن در تیمار شاهد بیشتر از تیمارهای لجن فاضلاب بود. با افزایش سطح کاربرد لجن فاضلاب، هدایت الکتریکی خاک نیز افزایش یافت، در حالی که pH خاک و چگالی ظاهری خاک در سطوح 60 و 120 گرم بر کیلوگرم لجن در مقایسه با تیمار شاهد کاهش معنی داری نشان داد. همچنین تیمارهای لجن فاضلاب در مقایسه با تیمار شاهد باعث افزایش معنی دار درصد کربن آلی، نیتروژن کل، فسفر و پتاسیم قابل جذب خاک شد. با توجه به نتایج این تحقیق، لجن فاضلاب از طریق بهبود برخی ویژگی های فیزیکی و شیمیایی خاک می تواند باعث حاصلخیزی خاک و افزایش عملکرد گیاه شود.

لطفا برای مشاهده چکیده به متن کامل (PDF) مراجعه فرمایید.